Opieka nad dziećmi do 3 roku życia

Rozwój gospodarczy i zmiana modelu rodziny wymusza większą potrzebę opieki nad najmłodszymi dziećmi. Coraz więcej kobiet po urodzeniu dziecka powraca do pracy, powierzając opiekę nad dzieckiem opiekunkom/opiekunom oraz placówkom specjalizującym w pełnieniu opieki nad dziećmi do 3 roku życia. W 2012 r. na terenie województwa kujawsko-pomorskiego liczba dzieci uczęszczających do placówek opiekuńczych wyniosła 3319, czyli 3,7% ogółu dzieci do lat 3 w województwie. W tym czasie w województwie funkcjonowało 37 placówek dla dzieci do lat 3, z czego 24 jednostki na terenie BTOF (10 na terenie Bydgoszczy, 8 w Toruniu i po 1 w gminach: Białe Błota, Dobrcz, Nakło nad Notecią, Obrowo, Solec Kujawski, Szubin). Według sprawozdania z realizacji ustawy z 4 lutego 2011 r. o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 w latach 2011 - 2012, przedłożonego przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej, gminy w województwie kujawsko-pomorskim należały do tych, które miały relatywnie najmniej placówek opieki nad małymi dziećmi na koniec 2012 roku .W 2012 r. województwo kujawsko-pomorskie zamieszkiwało łącznie 88 045 dzieci w wieku 0-3 lat, co stanowi 4,2% ogółu ludności województwa. Według danych GUS na terenie BTOF w 2012 r. było ogółem 25 446 dzieci, z czego 1472 dzieci objęto opieką w żłobkach, co stanowi 5,78% ogółu. Można zauważyć, że przeważająca liczba placówek świadczących opiekę nad dziećmi do 3 roku życia znajduje się w najbardziej zurbanizowanych obszarach BTOF, tj. w Bydgoszczy i Toruniu. Aż 15 gmin z terenu BTOF w 2012 r. nie posiadało żadnej placówki. Dla mieszkańców tych gmin dowożenie dzieci do innych miejscowości, w których funkcjonują żłobki czy kluby malucha jest często niewykonalne ze względu na czas i koszt dowiezienia dziecka do placówki, jak i na brak miejsc. Lokalizacja nowych palcówek publicznych i niepublicznych winna być efektem monitoringu zmian rozmieszczenia, stanu i struktury ludności na terenie BTOF. Niezbędna jest ścisła współpraca gmin związana z wymianą informacji na temat bieżących potrzeb mieszkańców w zakresie opieki żłobkowej. Kształtowanie ogólnodostępnej sieci placówek świadczących opiekę nad dziećmi do lat 3 powinno być jednym z celów polityki BTOF. Szczególną uwagę powinno się zwrócić na poprawę dostępności do żłobków na obszarach wiejskich, w szczególności w gminach nie posiadających w ogóle takich placówek.

Edukacja przedszkolna

Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w województwie kujawsko-pomorskim w 2012 r. był niekorzystny i wyniósł tylko 69,37%. W województwie funkcjonowały 994 przedszkola i punkty przedszkolne, z czego na terenie BTOF 372. Zgodnie z danymi GUS w 2012 r. BTOF zamieszkiwało 26 671 dzieci w wieku 3-6 lat (stanowi to 44% ogółu dzieci 3-6-letnich w województwie). Wyłączając obszar Bydgoszczy i Torunia, najwięcej dzieci w określonym wieku zamieszkiwało w gminach: Nakło nad Notecią (1139), Szubin (924), Lubicz (776) i Koronowo (654). Do gmin z najmniejszą liczbą dzieci w wieku przedszkolnym należały: Łubianka (134), Łysomice (144), Wielka Nieszawka (154). Największa liczba placówek przedszkolnych znajdowała się w Bydgoszczy (123) i Toruniu (79). Łącznie liczba dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym na terenie BTOF w 2012 r. wyniosła 19 905, co stanowi 74,63% ogółu dzieci w wieku przedszkolnym. Na terenie BTOF gminy, w których należy zintensyfikować działania ze względu na drastycznie niski odsetek dzieci korzystających z opieki przedszkolnej, to: Łysomice, Sicienko, Łubianka, Dobrcz, Chełmża, Czernikowo, Kowalewo Pomorskie oraz Zławieś Wielka. Zróżnicowanie na obszarze województwa możliwości objęcia edukacją przedszkolną dzieci jest zjawiskiem, wymagającym podjęcia aktywnych działań, szczególnie na terenie powiatów o najniższym poziomie analizowanego wskaźnika. Działania te zmierzać powinny do eliminacji różnic, a tym samym zapewnienia równych szans rozwojowych dzieciom z obszarów miejskich i wiejskich. Gminy BTOF powinny inwestować w rozwój swojego kapitału ludzkiego, którego podstawą jest wczesna edukacja. By wyrównywać szanse dzieci - szczególnie z obszarów defaworyzowanych, jakimi są obszary wiejskie - niezbędne jest uwzględnienie wzrostu liczby placówek edukacji wczesnoszkolnej i prowadzenie racjonalnej polityki oświatowej w gminach. Tylko w przypadku, gdy wszystkie dzieci z obszaru BTOF będą miały równe szanse optymalnie się rozwijać, w przyszłości będzie można stworzyć dobry kapitał ludzki.

Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne

Artykuł 5 ustawy o systemie oświaty precyzuje, że zakładanie i prowadzenie publicznych szkół podstawowych i gimnazjów (oprócz szkół specjalnych, artystycznych i przy zakładach karnych) należy do zadań własnych gmin. Zgodnie z artykułem 17 ustawy o oświacie, rada gminy ustala plan sieci publicznych szkół podstawowych i gimnazjów oraz określa granice ich obwodów. Dzieci mają zapewnione miejsce edukacyjne w szkole obwodowej. Nie oznacza to jednak konieczności zapisu dziecka do takiej szkoły. Rodzice mogą wybrać inną jednostkę niż wynika to z miejsca zamieszkania, jednak wymaga to zgody dyrektora placówki. Ze względu na różny poziom nauczania w szkołach charakterystyczną cechą dla obszarów wysoko zurbanizowanych jest zapisywanie dzieci do szkół poza obwodem. Na terenie BTOF w 2012 roku znajdowało się w sumie 198 szkół podstawowych i 150 gimnazjów. Do szkół tych uczęszczało łącznie 71 610 dzieci. 45% szkół podstawowych przypada na rejon Bydgoszczy (56) i Torunia (35); uczęszcza do nich odpowiednio 21 846 uczniów (Bydgoszcz) i 12 240 uczniów (Toruń). Jeśli chodzi o gimnazja, to na Bydgoszcz (54 szkoły; 10 643 uczniów) i Toruń (36 szkół; 6194 uczniów) przypada 61% ogółu tego typu placówek. W latach 2005-2012 na terenie BTOF można zaobserwować zmiany liczby uczniów szkół podstawowych i gimnazjów. Liczba uczniów szkół podstawowych zmalała o 14% z 54 620 uczniów do 46 898. Podobnie sytuacja wyglądała w przypadku gimnazjów - spadek wyniósł aż 26% (z 33 783 do 24 712 uczniów). Spadek ten był uwarunkowany w dużym stopniu niżem demograficznym. Pomimo spadku ilości uczniów na terenach miejskich, liczba szkół wzrasta, likwiduje się natomiast placówki na obszarach wiejskich, bez względu na zwiększającą się liczbę dzieci. Jest to spowodowane często racjonalizacją sieci szkolnej, polegającej na tworzeniu szkół zbiorczych i dowożeniu uczniów. Na taką sytuację wpływ ma m.in. sposób naliczania subwencji.
Wartość wskaźnika skolaryzacji wskazuje, że w 2012 r. w szkołach podstawowych i gimnazjach poza gminą naukę pobierało m. in. odpowiednio: 14% i 20% dzieci z gm. Białe Błota; 13% i 14% z gm. Dobrcz; 8% i 29% z gm. Osielsko, 18% i 30% z gm. Łysomice, 17% i 28% z gminy Obrowo; 23% i 32% z gm. Wielka Nieszawka; 21% i 27% z gm. Zławieś Wielka. Wynika to głównie z powszechnego przekonania, że poziom edukacji podstawowej i gimnazjalnej jest dużo wyższy w gminach miejskich niż wiejskich. Ponadto należy uwzględnić, że wybór placówki edukacyjnej jest często kierowany bliskością i dogodnością dojazdu do szkoły przez rodzica/opiekuna (jego miejsce pracy).

Edukacja ponadgimnazjalna

W województwie kujawsko‐pomorskim w roku szkolnym 2012/2013 działało łącznie 541 szkół ponadgimnazjalnych. Wśród nich dominowały technika i technika uzupełniające, których razem było 217. Licznie reprezentowane były również szkoły policealne (167) oraz zasadnicze szkoły zawodowe (140). W wymienionych szkołach w roku szkolnym 2012/2013 kształciło się 68,5 tys. uczniów. Niemal połowa z nich, bo 49,4% ogółu uczniów w analizowanych typach placówek, nabywała uprawnienia zawodowe w technikach i technikach uzupełniających. Uczniowie szkół policealnych i zasadniczych zawodowych stanowili odpowiednio 27,3% oraz 21,6% ogółu uczniów. Na obszarze BTOF przeważają technika zawodowe - jest ich łącznie 92 (47 na terenie m. Bydgoszczy i 19 na terenie m. Torunia). Ogółem w 2012 r. kształciło się tam 12 623 uczniów (najwięcej w Bydgoszczy - 7629 i w Toruniu - 3975). Licea ogólnokształcące, których na obszarze BTOF jest łącznie 54 (z czego 30 na terenie m. Bydgoszcz i 15 m. Toruń) w 2012 r. kształciły 12 598 uczniów. Najwięcej w Bydgoszczy - 5626 i w Toruniu – 5347. Trzecią co do liczby uczniów w liceach jest gmina Nakło nad Notecią - 595. Na terenie BTOF do zasadniczych szkół zawodowych w 2012 r. uczęszczało 4599 uczniów (najwięcej w Bydgoszczy - 2080, Toruniu - 1170 oraz Nakle nad Notecią – 352). Policealne szkoły dla młodzieży funkcjonują jedynie na terenie Bydgoszczy i Torunia. W 2012 roku objęły nauką w sumie 854 uczniów. W Strategii Rozwoju Edukacji województwa kujawsko-pomorskiego na lata 2008-2013 wskazuje się podstawowe problemy, jak: niewystarczające przygotowanie młodzieży do funkcjonowania na rynku pracy i przeciwdziałanie niekorzystnym tendencjom w edukacji społeczeństwa. Tempo przemian ekonomiczno-technologicznych gospodarki potęguje efekt nieprzystosowania systemu szkolnictwa zawodowego do wymagań rynku pracy. Powinno się dołożyć starań by system edukacji monitorował i koordynował politykę kształcenia i doskonalenia kadr uwzględniając mobilność i zapotrzebowania rynku pracy. Nadrzędnym celem tej Strategii jest edukacja zapewniająca rozwój regionu. Warunkiem odniesienia sukcesu może i musi być wykorzystanie potencjału edukacyjnego województwa w powiązaniu z potencjałem naukowym wyższych uczelni.

Szkolnictwo wyższe

Głównym źródłem wysoko wykwalifikowanych kadr są szkoły wyższe. Na terenie BTOF działają dwa duże ośrodki akademickie: największy w Polsce północnej Uniwersytet Mikołaja Kopernika, w Bydgoszczy zaś Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy, Collegium Medicum UMK, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego i Akademia Muzyczna. W 2012 r. w podregionie bydgosko-toruńskim nauki pobierało 70 552 studentów (w tym 52 062 w szkołach publicznych), a kadra naukowa liczyła 4465 osób (w tym 1167 profesorów). W sumie uczelnie publiczne na terenie BTOF prowadzą kształcenie na ponad 30 wydziałach, oferując około 100 kierunków studiów i ponad 300 specjalizacji. Szkoły niepubliczne na terenie BTOF charakteryzuje średnia jakość ich infrastruktury, której stan jednak z roku na rok się poprawia. Większość uczelni niepublicznych specjalizuje się w kształceniu na poziomie licencjatu. Oferta edukacyjna prezentowana przez niepubliczny sektor szkół wyższych nie jest zróżnicowana, a większość uczelni prowadzi podobne tematycznie „popularne” kierunki studiów. Dominują w niej kierunki ekonomiczne (ekonomia, zarządzanie i marketing, finanse i bankowość) jak i studia z zakresu administracji oraz informatyki. Do wyższych szkól niepublicznych na terenie BTOF należą m.in.: Wyższa Szkoła Środowiska w Bydgoszczy, Kujawsko-Pomorska Szkoła Wyższa w Bydgoszczy, Toruńska Szkoła Wyższa, Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu, Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy, Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w Bydgoszczy, Wyższa Szkoła Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu, Wyższa Szkoła Nauk o Zdrowiu w Bydgoszczy oraz Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Bydgoskiej i Wyższe Seminarium Duchowne w Toruniu. Należy wspomnieć, iż szkoły wyższe równolegle z działalnością dydaktyczną prowadzą również działalność naukowo-badawczą i wdrożeniową. Na terenie BTOF istnieją również ośrodki i placówki badawcze i badawczo-wdrożeniowe funkcjonujące w strukturze Polskiej Akademii Nauk, instytutów resortowych, zwłaszcza Ministerstwa Rolnictwa. W Toruniu mają swe siedziby m.in. Pracownia Astrofizyki Centrum Astronomicznego im. M. Kopernika, Zakład Geomorfologii i Hydrologii Niżu Instytutu Geografii i Zagospodarowania Przestrzennego, a także Pracownia Zagospodarowania Turystycznego Instytutu Turystyki, Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Urządzeń Sterowania Napędów, Instytut Przetwórstwa Tworzyw Sztucznych Metalchem. W Bydgoszczy podobną działalność prowadzą: Zakład Badawczy Przemysłu Piekarskiego, Instytut Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego, Instytut Wdrożeń Technicznych, Instytut Ziemniaka, Oddział Instytutu Weterynarii. Analiza struktury wykształcenia ludności na omawianym terenie wskazuje zauważalne różnice w poziomie wykształcenia pomiędzy BTOF a województwem. Generalnie zbliżony jest udział osób z wykształceniem zasadniczym i gimnazjalnym, mniejszy zaś z ukończonym podstawowym, większy jest udział osób z wykształceniem wyższym i średnim.

Dane: Studium Uwarunkowań Rozwoju Przestrzennego Bydgosko - Toruńskiego Obszaru Funkcjonalnego